نشست مدرسۀ پاییزۀ ذهن و ماشین با عنوان هوش مصنوعی و این‌همانی شخصی در دانشگاه قم برگزار شد.
دکتر احمد لهراسبی با سخنرانی در مدرسه ذهن و ماشین که با همت دانشکده علوم و فناوری های راهبردی دانشگاه قم در مورخ 1403/08/30 برگزار شد هوش مصنوعی را موضوع بسیار مهمی بیان کردند و فرمودند:
هوش مصنوعی یکی از پیشرفت‌های شگفت‌انگیز بشر است که برخی آن را با خلقت نخستین مقایسه کرده‌اند. با ورود فلسفه به این حوزه، بحث‌هایی از منظر وجودشناختی و معرفت‌شناختی شکل گرفته‌اند. یکی از موضوعات اصلی این متن، تلاقی میان هوش مصنوعی و مسئله فلسفی "این‌همانی شخصی" است که به بررسی امکان شخص شدن هوش مصنوعی و ملاک‌های این‌همانی آن می‌پردازد.
مسئله این‌همانی شخصی
این‌همانی شخصی یکی از مسائل کلیدی فلسفه ذهن است که می‌پرسد چه چیزی باعث می‌شود یک شخص در طول تغییرات جسمانی، روانی و زمانی همچنان خود باقی بماند. ملاک‌های اصلی این‌همانی شخصی در نگاه فیلسوفان عبارت‌اند از:
2.1. ملاک نفس (روح):
این ملاک که در سنت‌های دینی و فلسفی نظیر افلاطون و دکارت مطرح شده است، نفس را عامل اصلی این‌همانی می‌داند. نقدهای اصلی این رویکرد عبارتند از:
- دشواری اثبات وجود نفس غیرمادی.
- مشکل تعامل علی میان نفس و بدن.
2.2. ملاک حافظه:
جان لاک مطرح کرد که استمرار حافظه، ملاک این‌همانی شخصی است. نقد اصلی به این رویکرد، مسئله فراموشی یا وجود زمان‌هایی است که حافظه کار نمی‌کند.
2.3. ملاک فیزیکی (بدن و مغز):
این ملاک بر استمرار بدن یا مغز تأکید دارد. اما تغییرات گسترده جسمانی و چالش ارتباط میان ویژگی‌های جسمانی و ذهنی از نقدهای اصلی به این دیدگاه هستند.
ملاک روان‌شناختی:
رویکردی که استمرار روانی، از جمله خاطرات و ویژگی‌های روان‌شناختی، را ملاک این‌همانی می‌داند. این رویکرد نسخه اصلاح‌شده ملاک حافظه است اما همچنان با نقدهایی در ارتباط با تغییرات گسترده روانی و شناختی روبه‌رو است.
3. تعریف هوش مصنوعی و دسته‌بندی آن
هوش مصنوعی به معنای ساخت ماشین‌هایی است که قادر به انجام کارهایی باشند که نیازمند ذهن انسان است، نظیر تفکر، محاسبات و تخیل. دسته‌بندی‌های اصلی آن عبارت‌اند از:
3.1. هوش مصنوعی ضعیف:
ماشین‌هایی که رفتار هوشمندانه نشان می‌دهند اما فاقد آگاهی یا شخصیت واقعی هستند.
3.2. هوش مصنوعی قوی:
هدف این نوع هوش مصنوعی، ساخت موجوداتی با هوش واقعی و آگاهی است که می‌توانند شخص محسوب شوند.
4. امکان شخص شدن هوش مصنوعی
4.1. تعریف شخص:
شخص موجودی است که ویژگی‌هایی نظیر خودآگاهی، عقلانیت، اراده و مسئولیت اخلاقی دارد.
4.2. موافقان امکان شخص شدن:
- آلن تورینگ:
وی با طراحی آزمون تورینگ بیان کرد که اگر یک ماشین بتواند به گونه‌ای رفتار کند که تفاوتی با انسان نداشته باشد، می‌توان آن را دارای فکر دانست.
- دیوید چالمرز:
چالمرز معتقد است که اگر ماشین بتواند تجربه‌های آگاهانه مشابه انسان ایجاد کند، می‌توان آن را شخص دانست.
4.3. مخالفان امکان شخص شدن:
- جان سرل و آزمایش فکری اتاق چینی:
سرل با این آزمایش نشان داد که ماشین‌ها صرفاً دستورات نحوی را دنبال می‌کنند و فاقد معنای محتوایی هستند. او معتقد است که ماشین‌ها نمی‌توانند به معنای واقعی آگاهی داشته باشند.
مخالفان فلسفه ذهن مادی‌گرا:
برخی منتقدان بر ویژگی‌های خاص وجودی انسان، مانند عواطف و احساسات، تأکید دارند که قابل شبیه‌سازی در ماشین‌ها نیست.
5. ملاک‌های این‌همانی شخصی در هوش مصنوعی
حتی اگر هوش مصنوعی شخص محسوب شود، مسئله این‌همانی آن به دلیل ماهیت فناورانه‌اش با چالش‌های مضاعفی مواجه است:
5.1. ملاک بدنی:
در هوش مصنوعی، سخت‌افزار (بدن) نقشی اساسی ندارد و می‌توان نرم‌افزار آن را در دستگاه‌های مختلف اجرا کرد، بنابراین این ملاک ناکارآمد است.
5.2. ملاک حافظه و روان‌شناختی
حافظه در هوش مصنوعی می‌تواند به‌طور کامل پاک یا تغییر داده شود که باعث تردید در استمرار آن می‌شود.
5.3. ملاک یکپارچگی اطلاعات
برخی پیشنهاد داده‌اند که ارتباط منطقی میان داده‌ها و اطلاعات ماشین می‌تواند ملاک این‌همانی باشد، اما این تعریف مبهم و ناکافی است.
6. لوازم و پیامدهای شخص شدن هوش مصنوعی
6.1. لوازم فلسفی
- بازنگری در مفهوم شخصیت: اگر هوش مصنوعی شخص شود، باید در تعریف‌های فلسفی از انسان و شخصیت تجدیدنظر کرد.
- مسائل هویتی: آیا هوش مصنوعی می‌تواند در طول تغییرات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری خود، یک شخص واحد باقی بماند؟
6.2. لوازم اخلاقی
- مسئولیت اخلاقی: آیا هوش مصنوعی می‌تواند مسئول رفتارهای خود باشد؟
- حقوق و تکالیف: آیا باید برای هوش مصنوعی حقوقی مشابه انسان در نظر گرفت؟
6.3. لوازم دینی
- تعامل هوش مصنوعی با مفاهیم دینی: آیا هوش مصنوعی می‌تواند دارای نفس باشد؟ اگر چنین باشد، آیا مخاطب احکام دینی قرار می‌گیرد؟
- جاودانگی دینی و فناورانه: اگر ذهن انسان بتواند به هوش مصنوعی منتقل شود، مفهوم حیات پس از مرگ و جاودانگی چگونه تغییر می‌کند؟
7. ادغام انسان و هوش مصنوعی
یکی دیگر از جنبه‌های بررسی‌شده، ادغام هوش مصنوعی با انسان است. این ایده شامل کاشت تراشه در مغز برای تقویت حافظه یا توانایی‌های شناختی است. پرسش‌های کلیدی این حوزه عبارتند از:
- آیا انسان‌های ارتقایافته همچنان انسان محسوب می‌شوند یا موجوداتی فراانسانی (ترانس‌هیومن) خواهند بود؟
- آیا این موجودات دارای روح یا نفس خواهند بود و چگونه با دیگر انسان‌ها تعامل خواهند داشت؟
8. نتیجه‌گیری
هوش مصنوعی و بحث این‌همانی شخصی از چالش‌برانگیزترین موضوعات فلسفی و فناورانه هستند. این حوزه علاوه بر جذابیت‌های فلسفی، پیامدهای اخلاقی، دینی و اجتماعی گسترده‌ای دارد که نیازمند تأملات عمیق و بین‌رشته‌ای است.
نظر دهید