دانشکده علوم و فناوری های راهبردی

در راستای تحول آموزش و پژوهش دانشگاه در ذیل کمیته تحول دانشگاه، ایده ها و نظرات زیادی بررسی شد که یکی از این ها، ایجاد دانشکده علوم و فناوری راهبردی بود. بشر در قرن بیستم در حوزه علوم از مهندسی معدن در اعماق زمین تا مهندسی هوا و فضا توسعه زیادی داشته است و در این راستا از طبیعت استفاده و بهره برداری کرده است، اما از قرن بیست و یکم به نظر می رسد خود انسان، موضوع مورد مطالعه و مهندسی قرار گرفته است، بنابراین حوزه همگرا بحث رشته هایی است که در گذشته باهم ارتباط خاصی نداشتند اما به نظر می رسد در راستای این هدف در حال همگرا شدن هستند. منظور از هدف موردنظر، دستکاری و مهندسی انسان است؛ این رشته ها شامل زیست فناوری، نانو فناوری، فناوری اطلاعات و علوم شناختی است. اصطلاح فناوری همگرا در سال 2001 در نشستي كه توسط بنياد ملي علوم در آمريكا تشكيل شده بود، مطرح گرديد، که برای آن بودجه خاصی را نیز در نظر گرفتند، پس از گذشت ۴ سال از این اتفاق، در کشور ما نیز معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، ستادی را در این زمینه تشکیل داد که هم اکنون هم در حال بررسی و آماده سازی بسترها و زیرساخت های آن هستند. جدای از بحث فناوری، این علوم قابلیت هایی را برای بشر ایجاد می کند که تبعات الهیاتی و دغدغه های فقهی و حقوقی را در حوزه دین و علوم اسلامی ایجاد می کند.

هم‌اکنون، جهان در حال تجربه کردن بنیان‌های انقلاب صنعتي چهارم است. انقلابي که بر روی همجوشي و همگرايي فناوری‌ها است. اين حرکت به سوی انقلاب صنعتي چهارم که خود را به شکل يک ابرروند نشان داده است، موجب شده است که خطوط میان فناوری‌های فیزيکي، ديجیتالي و بیولوژيکي محو شوند. در حقیقت، ديجیتالي شدن، ستون فقرات انقلاب صنعتي چهارم است که به واسطه آن همگرايي فناوری‌ها و رشته‌های علوم روی داده و دانش‌ها و فناوری‌های نويني، در اين گذار پديدار مي‌شوند که نمونه‌های آن‌ها را مي‌توان در هوش مصنوعي، واقعیت افزوده مجازی، اینترنت اشیا (IOT)، خودروهای خودران، پهبادها، چاپ سه‌بعدی، نانوفناوری، زیست‌فناوری، علوم مواد پیشرفته، ذخیره‌سازی انرژی و رايانش کوانتومي مشاهده کرد. انقلاب همگرايي، يک جابجايي پارادايمي است. همگرايي بازتفکر در اين امر است که چگونه مي‌توان پژوهش علمي را به گونه‌ای هدايت کرد که از گستره‌ای از دانش، از میکروب شناسي تا علوم رايانه‌ای و طراحي مهندسي، بهره‌مند شويم. در همگرايي میان علوم زيستي، فیزيکي و ديجیتالي، انقلاب صنعتي نويني را تجربه خواهیم کرد که به "انقلاب صنعتي چهارم" موسوم است که آذرخش‌های آن نه‌تنها در صنايع و فناوری‌های آينده بازتاب دارند بلکه بر ماهیت انسان از ديدگاه فردی، اقتصاد و جهان کسب‌وکار نیز فرود خواهند آمد. بر پايه چنین اثرات شگرف در نتیجه جابجايي پارادايمي حاصل از همگرايي فناوری‌ها است که کشورهای پیشرفته جهان از دهه قبل، برنامه‌های هماهنگ خود را برای دريافت سودمندی‌های فناوری‌های همگرا آغاز کرده‌اند. خوشبختانه، در معاونت علمي و فناوری رياست جمهوری کشور عزیزمان ايران نیز مرکز راهبردی فناوری‌های همگرا تشکیل شده است که محور توسعه فناوری کشور را براساس فناوری‌های همگرا مورد نشانه قرار داده است.

حرکت به سوی پژوهش‌های میان‌رشته‌ای روندی است که در دانشگاه‌های کشور نیز از دهه گذشته حضور خود را در قالب پروژه‌ها و مراکز تحقیقاتي میان‌رشته‌ای نشان داده است. در دانشگاه تهران و دانشگاه صنعتی شریف، پژوهشکده‌ی علوم و فناوری‌های همگرا تاسیس شده است. دانشگاه آزاد دانشکده‌ای با عنوان علوم و فناوری‌های همگرا و کوانتوم راه‌اندازی کرده است. دانشگاه تربیت مدرس دانشکده‌ای با عنوان علوم و فناوری‌های بین‌رشته‌ای تاسیس کرده است. اما بايد تأکید شود که همگرايي ورای حوزه میان‌رشته‌ای جای دارد و در حقیقت همگرايي شکل گسترش‌يافته‌ای از پژوهش میان‌رشته‌ای است. دانشمندان فعال در حوزه فناوری‌های همگرا به اين واقعیت دست يافته‌اند که در همگرايي علوم فیزيکي، زيستي و ديجیتالي (انقلاب صنعتي چهارم)، هر کدام از اين شاخه‌های علوم مي‌تواند هنگامي که به حد کمال همگرايي مي‌رسد از حوزه فکری، ايده‌ای و ابزاری ديگر شاخه‌های علم بهره بي‌نهايت را کسب کند و بدين سان حل مسايل پیچیده در جهان آکنده از پیچیدگي و سؤالات بي‌شمار انجام گیرد. هر چند که همگرايي و پژوهش میان‌رشته‌ای بسیار به يکديگر نزديکي دارند (تا حدی که به جای يکديگر نیز در ادبیات سیاست علمي استفاده مي شوند) اما بايستی به همگرايي فراتر از حوزه میان‌رشته‌ای نگريسته شود. در حقیقت، همگرايي از پژوهش میان‌رشته‌ای گذر مي‌کند و به فراتر از همکاری چنگ مي‌اندازد. همگرايي شاهراهی برای نوآوری است. توسعه در فناوری اطلاعات، مواد، تصويربرداری، فناوری نانو، اپتیک، فیزيک کوانتومي همراه با پیشرفت‌ها در محاسبه‌گری، مدل‌سازی و شبیه‌سازی، علوم فیزيکي را متحول کرده‌اند. حرکت به سوی همگرايي از مسیر میان‌رشته‌ای گذر مي‌کند و به خلق فناوری‌های همگرا مي‌انجامد. با وجود لمس چنین روند نیرومندی در محافل آکادمیک ايران، اما چالش هايي نیز نمايان شده‌اند. نخست آنکه اعضای هیئت علمي دانشگاه‌ها در اتمسفر میان‌رشته‌ای رشد نیافته‌اند و بسیار محصور در قالب‌های رشته‌ای خود هستند. گزارشی با عنوان فناوری‌های همگرا در بهبود عملکرد انسان نتایج کارگاه آموزشی برگزار شده در سوم و چهارم دسامبر 2001 توسط بنیاد ملی علوم و وزارت بازرگانی آمریکا را تبیین کرده است. همان‌طور که در این گزارش آمده است، دانشمندان و مهندسان در تمام زمینه‌های کاری باید دست‌کم در یکی از رشته‌های NBIC (نانوفناوری-زیست‌فناوری- فناوری اطلاعات- علوم شناختی) و زمینه‌های نزدیک به آن مهارت‌هایی را کسب کنند و با همکاران خود در دیگر زمینه‌ها همکاری کنند. موسسات آموزشی نیز در تمام جنبه‌ها باید اصلاحات برنامه‌ای و سازمانی عمده‌ای را برای بازسازی تدریس و پژوهش در زمینه‌ی علم و مهندسی بر عهده گیرند، به‌طوری که بتوان برای آموزش نیروی کار فنی برای آینده رشته‌های مجزای گذشته را حول اصولی مشترک به همگرایی رساند. از این‌رو پیش‌بینی می‌شود در چشم‌اندازی آينده‌نگرانه، با چنین حرکت به سوی همگرايي، بخش‌ها و دانشکده‌هايي که به شکل سنتي در قالب رشته‌های متمايز از هم شکل گرفته‌اند، رخت بربندد  و به جای آن‌ها، در دانشگاه‌های نسل سوم، مؤسسه‌های پژوهشي همگرا پديدار شود.